شیر دستی
شیر دستی در سیستم‌های هیدرولیک
شیر دستی هیدرولیک یکی از ساده‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین زیرمجموعه‌های شیرآلات و کنترل فلو هیدرولیک است که برای کنترل مسیر، دبی و گاهی فشار روغن به صورت دستی و بدون نیاز به فرمان برقی یا هیدرولیکی استفاده می‌شود. این نوع شیرها به‌خصوص در مدارهایی که:
- تعداد سیکل کاری محدود است،
- نیاز به کنترل مستقیم اپراتور وجود دارد،
- یا سیستم در مواقع اضطراری باید دستی کنترل شود،
به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شیر دستی هیدرولیک چیست؟
شیر دستی هیدرولیک، شیری است که اپراتور با استفاده از دستگیره، اهرم، ولوم یا دسته گردان، وضعیت آن را تغییر می‌دهد تا:
- مسیر روغن را باز یا بسته کند،
- مسیر جریان را تغییر دهد (کنترل جهت)،
- میزان دبی و در نتیجه سرعت جک یا موتور هیدرولیک را تنظیم کند.
انواع شیرهای دستی در هیدرولیک
۱. شیر دستی کنترل جهت (Directional Manual Valve)
- اصلی‌ترین نوع شیر دستی در مدارهای هیدرولیک
- انواع 2/2، 3/2، 4/2، 4/3 و…
- کنترل حرکت رفت و برگشت جک‌ها و موتورها
- کاربرد در پرس‌ها، بالابرها و جک‌های ساده
۲. شیر دستی قطع و وصل (On/Off)
- فقط باز یا بسته کردن مسیر روغن
- به عنوان شیر اصلی یا بای‌پس در مدار
- استفاده برای ایزوله کردن بخشی از سیستم در سرویس و نگهداری
۳. شیر دستی کنترل فلو (Flow Control Manual Valve)
- دارای ولوم یا پیچ سوزنی برای تنظیم دبی
- کنترل سرعت حرکت جک یا موتور هیدرولیک
- کاربرد در سیستم‌هایی که نیاز به تنظیم دستی سرعت دارند
۴. شیر دستی چندراهه (Multi-way Manual Valve)
- برای تغذیه چند عملگر از یک منبع
- انتخاب مسیر کار (مثلاً جک ۱ / جک ۲ / بای‌پس)
ساختار کلی شیر دستی هیدرولیک
- بدنه: معمولاً فولادی یا چدنی با تحمل فشار بالا
- اسپیول داخلی: مسئول باز و بسته شدن کانال‌های روغن
- دسته یا اهرم: برای تغییر وضعیت توسط اپراتور
- اورینگ و پکینگ: برای آب‌بندی مسیرها و جلوگیری از نشتی
- پورت‌های ورودی و خروجی: اتصال به پمپ، تانک و عملگرها
کاربرد شیر دستی در مدار هیدرولیک
- کنترل دستی حرکت جک‌های پرس و لیفت
- مدارهای ساده بالابر و جک‌های پارکینگ
- سیستم‌های تست و راه‌اندازی موقت
- به عنوان بای‌پس دستی در کنار شیرهای برقی
- ماشین‌آلاتی که نیاز به حضور و تصمیم‌گیری مستقیم اپراتور دارند
مزایای استفاده از شیر دستی هیدرولیک
- سادگی ساختار و تعمیرات
- عدم نیاز به تغذیه برقی یا کنترلی پیچیده
- قابلیت استفاده در محیط‌های با محدودیت برق یا خطر انفجار
- هزینه اولیه کمتر نسبت به شیرهای برقی و پروپرشنال
- کنترل مستقیم و احساسی توسط اپراتور
نکات مهندسی در انتخاب شیر دستی
- فشار کاری سیستم: حداکثر فشار (مثلاً 250–350 بار)
- دبی عبوری: بر حسب L/min متناسب با پمپ و عملگر
- نوع مدار: نیاز به کنترل جهت یا فقط قطع و وصل
- نوع اتصال: رزوه‌ای، فلنجی، کارتریجی
- نحوه نصب: روی بلوک، خط لوله یا منیفولد
- ارگونومی اهرم: سهولت کار اپراتور و ایمنی
جمع‌بندی
شیر دستی هیدرولیک یکی از مهم‌ترین و اقتصادی‌ترین گزینه‌ها برای کنترل مسیر و فلو در مدارهای هیدرولیک است. در سیستم‌هایی که به کنترل ساده، قابل اعتماد و بدون وابستگی به برق نیاز دارند، شیر دستی هنوز هم بهترین انتخاب است. انتخاب درست سایز، فشار کاری و نوع عملکرد شیر دستی، به پایداری، ایمنی و عمر بالاتر سیستم هیدرولیک کمک می‌کند.